آشنایی مختصر با دانشگاه تبریز :
تاریخچه مختصر آموزش عالی در ایران :
آموزش عالی در ایران به معنای وسیع کلمه، نهاد نوپایی نیست. در دوره هخامنشیان (330 ـ 559 ق.م) لازمه خدمات دولتی، تحصیلات عالیه در رشتهی حقوق بود و رشتههایی چون پزشکی، حساب، جغرافیا، موسیقی، ستارهشناسی و علوم نظامی نیز در آموزش عالیtabrizu.ac.ir/Files/alzahra.jpg تدریس میشد. در دوره اشکانیان به خاطر غلبه فرهنگ یونانی آموزش، پرورش و آموزش عالی دچار فترت شد؛ اما در عصر ساسانیان دوباره نضج گرفت و به اوج شکوفایی خود رسید؛ به گونهای که جندی شاپور در آن دوره مرکزیت جهانی پیدا کرد و جویندگان علم از نقاط گوناگون جهان برای تحصیل در رشتههایی همچون فلسفه، ستارهشناسی، الهیات، حقوق و پزشکی به این دانشگاه روی میآورند.
با شکوفایی تمدن اسلامی بیتالحکمههای متعدّدی در جهان اسلام؛ ازجمله در بغداد، اندولس، قرطبه و... تأسیس شد و به دنبال آن مراکز پزشکی، رصدخانهها و مراکز تحقیقاتی در سراسر کشور دایر گردید؛ در این میان نقش آذربایجان بسیار مهم و تأثیرگذار بود. آذربایجان به عنوان یکی از قدیمیترین خاستگاههای تمدن ایرانی و به علت موقعیت استراتژیک خود و قرار گرفتن در سر راه ارتباط میان دنیای شرق و غرب از منظرهای مختلفی بسیار حایز اهمیت بود.
بزرگترین رصدخانه جهان رصدخانه مراغه مهمترین و جامعترین دانشگاه جهان اسلام ربع رشیدی بزرگترین و در این منطقه بود. ربع رشیدی به عنوان بزرگترین و ارزشمندترین مجموعهی آموزشی جهان اسلام اهمیت بسیاری دارد. این مرکز در زمان غازانخان و در اوج عظمت و رونق تبریز، پایتخت ایلخانان مغول، تأسیس گردید. با تأسیس دانشگاه ربع رشیدی تحولی عظیم از نظر علمی، صنعتی و اقتصادی در تبریز، ایران و به تبع آن در کشورهای منطقه به وجود آمد. مجتمع ربع رشیدی در زمان خود به عنوان یک شهرک علمی- تحقیقاتی با کتابخانههای غنی در موضوعات مختلف علمی مطرح بوده است. مؤسس این دانشگاه خواجه رشیدالدین فضلاللـه همدانی بود. این دانشگاه را میتوان یک دانشگاه بینالمللی عنوان کرد.
مجتمع علمی و فرهنگی ربع رشیدی را میتوان با نمونههای پیشرفتهی دانشگاهی امروز مقایسه کرد. رشیدالدین فضلاللـه از اقصی نقاط جهان؛ نظیر چین و آلبانی، دانشمندان را جذب میکرد تا در این مرکز علمی به فعالیت علمی ـ آموزشی بپردازند. اقدامات و مدیریت رشیدالدین فضلاللـه در ربع رشیدی، نشانگر تفکر متعالی ایرانی ـ اسلامی اوست. صدها دانشمند از مناطق مختلف جهان در رصدخانه مراغه نهتنها در نجوم، بلکه در دهها علم مرتبط با ستارهشناسی، به تحقیق و آموزش مشغول بودند و در کتابخانه آن افزون بر چهارصد هزار جلد کتاب وجود داشت. این مرکز علمی همچون شهری علمی و صنعتی، شامل پنج قریه و دارای دارالشفا، دارالسیاده، مسجد، کتابخانه، ضربخانه سکه، خانقاه، دارالصنایع و کارخانههای نساجی و کاغذسازی بود و انواع علوم زمان در آن تدریس و تحصیل میشد.
از دیگر حوزههای مهم علمی آذربایجان میتوان به حوزه علمی «شنبغازان» واقع در شمالغرب تبریز و حوزه علمی سلطانیه در پنج فرسنگی زنجان اشاره کرد. این حوزههای علمی با داشتن دانشمندان بیشمار، نشانگر اهمیت آذربایجان و نقش برجسته آن در تحولات ایران است.
تاریخچه مختصر شهر تبریز :
هرگاه نام آذربایجان به میان میآید واژه «تبریز» در اذهان متبادر میشود. در خصوص قدمت تبریز اختلاف نظر میان محققان بسیار است. با این حال اغلب پژوهشگران عقیده دارند تبریز یکی از قدیمیترین شهرهای جهان است. مورخان ارمنی و شرقشناسان معتقدند پیش از ظهور اسلام در قرنهای سوم و چهارم میلادی، تبریز شهری بسیار معروف و از شهرهای کهنسال دنیا به شمار میرفته است.
«اولیاء چلبی» سیاح معروف تبریز را شهری بزرگ با 6 دروازه و 11 محله توصیف میکند و میگوید: در ترکی مغولی این شهر را «تیوریس» و در زبان دری «تیوریز» مینامند و روستاییان آن را «تربیز» میگویند که در فارسی امروزی تبریز خوانده میشود.
حمداله مستوفی در نزههالقلوب از تبریز به عنوان مرکز آذربایجان نام میبرد و میگوید: این شهر در تمام دنیا به عنوان «قبهالاسلام» شناخته میشود. تبریز در طول تاریخ آبستن حوادث بسیاری بوده است. در سال 611 هجری قمری لشکریان مغول به پشت دروازههای این شهر رسیدند و علیرغم سه بار مقاومت جانانه مردم، مغولها در سال 637 بر تمام آذربایجان تسلط یافتند و تبریز را پایتخت خود قرار دادند. در زمان غازانخان ـ یکی از ایلخانان مغول ـ تبریز به اوج عظمت و رونق خود رسید و ربع رشیدی در آن تأسیس شد.
در سال 788 امیرتیمور «گورکن» تبریز را اشغال کرد و تمام هنرمندان آن را به سمرقند برد. قرهقویونلوها در سالهای 813 تا 873 بر تبریز و آذربایجان حکومت کردند. مسجد کبود از یادگارهای این سلسله و از بناهای مهم تبریز است که به فیروزه جهان اسلام مشهور شده است. شاهاسماعیل صفوی در سال 906 تبریز را به عنوان پایتخت ایران برگزید. پس از جنگ شاهاسماعیل با امپراطور عثمانی در چالدران و شکست او از سلطان سلیم که هر دو از نوابغ نظامی بودند، تبریز به دست عثمانیها افتاد و روی آرامش ندید تا این که نادرشاه از طایفه معروف افشاری این شهر را از دست عثمانیها آزاد و پسرعموی خود «امیرارسلان» را حکمران تبریز کرد. در دوره قاجار تبریز ولیعهدنشین و شهر مهم ایران بود.
مردمان این شهر به علت نزدیکی با روسیه تزاری و عثمانی و ارتباط گسترده با اروپا، پیش از سایر شهرها با مفهوم قانون و علوم و فنون جدید آشنا شدند. انقلاب مشروطه و قهرمانیهای ستارخان، باقرخان، ثقهالاسلام و شیخمحمد خیابانی، نشانه آزادیخواهی مردم تبریز است.
تبریز، به شهر اولینها، شهرت دارد. این اشتهار، حاکی از رونق صنعتی، ادبی، سیاسی و فرهنگی این شهر است. در عصر جدید، نخستین سینما، عکاسخانه، بلدیّه، مدرسه استثنایی، کودکستان، مهمانخانه و مدرسه عالی پرستاری در شهر تبریز تأسیس شده و نخستین هوانوردی، نقد ادبی، نمایش تئاتر و ترجمه کتب خارجی در این شهر صورت پذیرفته است.
مهمترین و فراموش ناشدنیترین رویداد این شهر تبریز، سهم بزرگ مردم این شهر در انقلاب شکوهمند اسلامی به ویژه قیام 29 بهمن 56 است. ناگفته پیداست که در روزگار ما تبریز به عنوان «شهر ولایت» در حفظ ارزشهای اسلامی و دینی و حراست از دستاوردهای انقلاب همیشه هوشیار و سربلند در صحنه ایستاده است.
تاریخچه مختصر دانشگاه تبریز :
در پی ورود هیأتی متشکل از دکتر مصطفی حبیبی و خانبابا بیانی از طرف دانشگاه تهران، زمینه تأسیس دانشگاه در تبریز مورد مطالعه قرار گرفت. پس از مطالعات کافی و در نظر گرفتن مقتضیات استان، تأسیس دانشگاهی با دو دانشکده پزشکی و ادبیات را ضروری تشخیص دادند و بالاخره با علاقه مفرط مردم و پیگیری و مساعدت استانداری در 22 آبان 1326 دانشکده ادبیات و در سوم آذر 1326 دانشکده پزشکی عملاً کار خود را آغاز کرد.
در روز 8 آبان 1326 طی مراسمی باشکوه که جریان آن به طور مستقیم از رادیو ایران پخش شد، دانشگاه تبریز افتتاح شد و دکتر خانبابا بیانی به ریاست دانشکده ادبیات و دکتر حبیبی به عنوان رئیس دانشکده پزشکی انتخاب گردید. این دو دانشکده با بودجهای بالغ بر 6 هزار تومان و با مصوبه مجلس شورای ملی وقت، مستقلاً زیر نظر وزارت فرهنگ انجام وظیفه کرد. تا این که در سال 1329 دکتر بیانی رسماً به عنوان اولین رئیس دانشگاه تبریز انتخاب شد.
ساختمانهای دانشگاه تا سال 1328 به شکل استیجاری در سطح شهر پراکنده بودند اما در تیرماه همان سال زمینی به مساحت 247 هزار مترمربع (قسمتی از فضای فعلی دانشگاه) خریداری و کلنگ بنای دانشگاه به دست دکتر زرینه وزیر فرهنگ وقت به زمین زده شد و شرکت ساختمانی «رس» برنده مناقصه، با تهیه نقشهها و هماهنگی امور به ساخت بیمارستان 150 تختخوابی، با تالار تشریح و آزمایشگاههای دانشکده پزشکی شروع نمود تا این که در سال 1345 و 1346 دانشکدههای مختلف به این محل نقل مکان کردند و این دانشگاه به تدریج رشد کرد.
دانشگاه تبریز مادر و یاور دانشگاههای شمالغرب کشور است و با تأسیس آموزشکده در شهرهای مختلف و حمایت از آنها گام بسیار مهمی در گسترش آموزش عالی در کشور برداشته است به طوری که دانشگاه محقق اردبیلی، دانشگاه مراغه و مجتمع آموزش عالی بناب از این دانشگاه منشعب شدهاند و هماکنون نیز آموزشکدههای فنی مرند، کشاورزی اهر، فنی میانه زیر نظر این دانشگاه به فعالیت آموزشی مشغولند. برنامههای توسعه دانشگاه در شهرهای دیگر استان نظیر هشترود، خواجه در دست اقدام است. توسعه تحصیلات تکمیلی، فناوریهای نوین و گرایشهای بین رشتهای از محور برنامههای توسعه این دانشگاه بوده، با اقدامات انجام شده دانشکده فناوریهای نوین ـ همراه چندین دانشکده ازجمله اقتصاد ـ دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی و دانشکده معارف اسلامی در آیندهای نزدیک کار خود را آغاز خواهند کرد.
|